ایران سرزمینی کهن با معادن و منابع ارزنده طبیعی است. در گوشه گوشه کشور ایران، آثاری از تمدن کهن نیاکان ما به چشم می‌خورند. سرزمین امروزی ایران در گذشته محل زندگی قدیمی‌ترین اقوام در باستانی‌ترین شهرهای جهان بوده است. در طول سال گردشگران خارجی زیادی برای لذت بردن از آثار تاریخ کهن سرزمین ما به ایران سفر می‌کنند.

امروزه حفاظت از آثار به جا مانده از تاریخ در نقاط مختلف جهان و همین طور حفظ سرمایه‌های طبیعی در کشورهای مختلف، برای تمام مردم جهان امری ضروری و غیرقابل‌انکار است. تاریخ جوامع مختلف بخشی از تکامل بشر امروزی را تشکیل می‌دهند و بررسی سیر تحول انسان در جهان به‌صورت مجزا امکان‌پذیر نیست.

سازمان یونسکو با ثبت آثار برجسته تاریخی و طبیعی از نقاط مختلف جهان، زنجیر متصلی میان کشورهای مختلف پدید آورده است و حفظ و نگهداری از گنجینه‌های تاریخی و طبیعی جهان را برای تمام انسان‌ها امری واجب می‌کند. مردم سراسر جهان، فارغ از نژاد و دین و آیین‌، باید برای پاسداشت فرهنگ و تمدن جهان برای نسل‌های بعد تلاش کنند.

آثار ایران در یونسکو بخشی از ثروت عظیم کشور ایران هستند که امروزه جایگاه ویژه‌ای برای علاقه‌مندان به تاریخ در سراسر جهان دارند. در این مقاله کجارو، آثار ثبت شده ایران در یونسکو را به‌همراه سال ثبت آن‌ها و تاریخچه‌ای مختصر ارائه می‌دهیم.

آنچه باید درباره آثار ثبت شده ایران در یونسکو بدانید:

• سازمان یونسکو کجاست؟
• میراث جهانی یونسکو چیست؟
• معیارهای ثبت اثر در میراث جهانی یونسکو
• رتبه ایران در یونسکو
• اولین اثر ثبت شده ایران در یونسکو
• اولین جاذبه طبیعی ثبت شده ایران در یونسکو
• آثار طبیعی ثبت شده ایران در یونسکو
• آثار فرهنگی ثبت شده ایران در یونسکو

سازمان یونسکو کجاست؟

میراث جهانی یونسکو چیست؟

معیارهای ثبت اثر در میراث جهانی یونسکو

رتبه ایران در یونسکو

اولین اثر ثبت شده ایران در یونسکو

اولین اثر ثبت شده ایران در یونسکو نیایشگاه باستانی چغازنبیل در شهر باستانی شوش است که در حدود ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد قدمت دارد. این اثر تاریخی در سال ۱۹۷۹ میلادی، برابر با ۱۳۵۷ شمسی، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. پرونده‌های ثبت چغازنبیل و تخت جمشید و میدان نقش جهان اصفهان در میراث یونسکو هم‌زمان باز شدند؛ اما چغازنبیل نخستین اثر تاریخی و فرهنگی ایران بود که توانست در فهرست میراث یونسکو به ثبت برسد.

اولین جاذبه طبیعی ثبت شده ایران در یونسکو

دشت لوت، نخستین اثر طبیعی ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است. در میان ۲۴ اثر تاریخی ، فرهنگی و طبیعی ایران تنها دو اثر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو از ایران به حوزه آثار طبیعی تعلق دارند. دشت یا بیابان لوت با مناظری شگفت انگیز و کویرهای زیبا در دل خود از زیباترین نقاط گردشگری ایران به شمار می‌رود.

آثار طبیعی ثبت شده ایران در یونسکو

_{منابع عکس‌ها: ایسنا و خبرگزاری فارس و همشهری آنلاین}

از زیباترین جاذبه‌های طبیعی بیابان لوت می‌توان به «کویر خور» یا «دریاچه نمک خور»، «کویر لوت» و «کویر شهداد» اشاره کرد. مخروط‌های آتشفشانی، شهر کلوخی لوت در شهداد، تپه‌های شنی و ماسه‌ای و کلوت‌های لوت از دیگر دیدنی‌های زیبای کویر لوت هستند.

جنگل‌های هیرکانی

• استان‌های خراسان شمالی، گلستان، مازندران و گیلان
• سال ثبت ۲۰۱۹

_{جنگا‌های هیرکانی مازندران}

جنگل‌های هیرکانی حاشیه دریای خزر، از با اهمیت‌ترین مناطق زیست‌کره در کشور ایران هستند؛ البته بخش کوچکی از این محدوده در کشور آذربایجان قرار دارد. جنگل‌های هیرکانی در ایران در محدوده استان‌های شمالی کشور و در حاشیه دریای کاسپین پراکنده شده‌اند. این جنگل‌ها با دارا بودن یک معیار از شرایط ثبت در میراث یونسکو، آخرین جاذبه ایران و دومین جاذبه طبیعی کشورمان در فهرست میراث یونسکو است.

جنگل‌های هیرکانی ثروت طبیعی با ارزشی برای کشورمان به شمار می‌روند و در پهنه‌ای به طول ۸۰۰ کیلومتر با عرض متغیر بین ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر پراکنده هستند. بخش کوچکی از این مسافت در کشور آذربایجان قرار دارد. تنوع گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری اهمیت جنگل‌های هیرکانی را مشخص می‌کنند.

_{منابع عکس‌ها: خبرگزاری میزان و باشگاه خبرنگاران جوان}

بخش قابل‌توجهی از جنگل‌های هیرکانی در محدوده استان مازندران قرار دارند و استان‌های گلستان و گیلان رتبه‌های بعدی را دارا هستند. جنگل‌های الیمستان آمل، جنگل بولای ساری، جنگل واز نور، سایت کجور نوشهر، سایت خشکه داران تنکابن و چهار باغ مرزن آباد چالوس از بخش‌های قابل‌توجه جنگل‌های هیرکانی در ایران هستند.

آثار فرهنگی ثبت شده ایران در یونسکو

تخت جمشید ایران در نزدیکی مرودشت استان فارس، نمادی با عظمت از شکوه فرهنگ و تمدن آریایی در زمان هخامنشیان است. در گذشته تخت جمشید شهری باشکوه و رونق فراوان بوده است که مقر حکومت پادشاهان هخامنشی در آن قرار داشت. ساخت کاخ‌های تخت جمشید از بیش از ۵۰۰ سال قبل از میلاد آغاز شد و تا ۱۵۰ سال بعد از آن ادامه داشت. پس از حمله اسکندر مقدونی به ایران، کاخ‌های تخت جمشید توسط شاه یونان به آتش کشیده شد و بخش‌های زیادی از بناها ویران شدند؛ اما امروزه خرابه‌های باقی مانده از بناهای تخت جمشید نیز، عظمت و شکوه ایران باستان را نمایان می‌کنند.

نام مجموعه تخت جمشید هم‌زمان با چغازنبیل برای ثبت در فهرست میراث یونسکو مطرح شد؛ ‌اما ابتدا نام چغازنبیل در این فهرست ثبت شد.

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم}

کاخ‌های داریوش شاه، خشایارشا و اردشیر سوم هخامنشی، در پای کوه و بر فراز دشت‌ در فارس، سالانه گردشگران زیادی را از سراسر جهان به ایران جذب می‌کنند. تخت جمشید که یونانیان با نام پرسپولیس از آن یاد می‌کردند از مهم‌ترین آثار فرهنگی و تاریخی ثبت شده ایران در فهرست میراث یونسکو به شمار می‌رود. گنجینه‌های عظیم از کتیبه‌های ایران باستان با خط میخی عیلامی در محوطه تخت جمشید، اطلاعات تاریخی با اهمیتی به تاریخ‌شناسان ارائه کرده‌اند.

از بناهای موجود در محوطه تخت جمشید می‌توان به کاخ آپادانا، کاخ تچر، کاخ هدیش، کاخ ملکه، ساختمان خزانه شاهنشاهی، کاخ صد ستون و کاخ شورا اشاره کرد. این بناها از زیباترین نمونه‌های معماری ایران باستان به شمار می‌روند.

میدان نقش جهان اصفهان

• استان اصفهان
• سال ثبت ۱۹۷۹

_{منبع عکس: virgool.io}

میدان نقش جهان اصفهان با نام میدان امام اصفهان نیز شناخته می‌شود و به‌عنوان یکی از مراکز اصلی ایران در دوران پادشاهان گذشته، بناهای تاریخی برجسته‌ای را در خود جا داده است. در چهار گوشه میدان نقش جهان اصفهان، آثار بناهایی از دوره صفویه باقی مانده‌اند. این بناها شکوه و اقتدار ایران را در زمان‌های گذشته یادآوری می‌کنند.

میدان نقش جهان اصفهان از اولین بناهای ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو به شمار می‌رود. بناهای معروف میدان نقش جهان اصفهان شامل عمارت عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله، مسجد جامع عباسی و سر در قیصریه می‌شوند.

میدان نقش جهان اصفهان نزدیک به ۴۰۰ سال قدمت دارد و از معروف‌ترین نقاط گردشگری ایران در جهان است. در طول سال گردشگران بسیار زیادی از داخل و خارج کشور برای بازدید از ساختمان‌ها و فضای داخلی میدان امام به شهر اصفهان سفر می‌کنند.

تخت سلیمان

• استان آذربایجان غربی
• سال ثبت  ۲۰۰۳

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم}

تخت سلیمان منطقه‌ای باستانی و کهن در ۴۵ کیلومتری شهر تکاب در استان آذربایجان غربی است. سابقه سکونت اقوام مختلف در این منطقه به هزاره اول پیش از میلاد می‌رسد. به‌دلیل آثار باستانی کشف شده از منطقه تخت سلیمان که یادگار دوره‌های مختلف تاریخی مادها، اشکانیان و ساسانیان است، این منطقه تاریخی را در سال ۲۰۰۳ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کردند.

مساحت منطقه تخت سلیمان به ۱۲۴ هزار متر مربع می‌رسد و از بخش‌های مختلفی مانند معبد آناهیتا، آتشکده زرتشتی و دریاچه تخت سلیمان، تشکیل می‌شود. آتشکده منطقه تخت سلیمان باقی مانده از دوران ساسانیان است و تا پیش از حمله اعراب، از مهم‌ترین مراکز دینی ایرانیان به شمار می‌رفت که تا ۷۰۰ سال مشعل آن را روشن نگه داشته بودند. از بناهای تاریخی تخت سلیمان می‌توان به زندان سلیمان، قلعه و استحکامات کوه بلقیس، معبد آناهیتا و دریاچه فیروزه‌ای رنگ تخت سلیمان اشاره کرد.

در طول سالیان دراز در این منطقه افسانه‌های گوناگونی از دریاچه تخت سلیمان و معبد آناهیتا ساخته‌اند. بر طبق باورهای قدیمی دریاچه تخت سلیمان جوهرات و آثار ارزشمندی را از دوران کوروش کبیر و بعد از آن در خود جای داده است؛ ‌اما تا به امروز هیچ گنجی را در این دریاچه پیدا نکرده‌اند. در طول سال گردشگران زیادی از این منطقه باستانی بازدید می‌کنند.

ارگ تاریخی بم و فضای فرهنگی آن

• استان کرمان
• سال ثبت ۲۰۰۴

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم}

ارگ بم در جنوب استان کرمان قرار دارد. ارگ تاریخی بم و فضای فرهنگی آن پنجمین اثر ثبت شده در میراث جهانی یونسکو هستند. قدمت این بنای تاریخی و محوطه اطراف آن به دوره پادشاهی اشکانیان در ایران باستان می‌رسد. ارگ قدیم با ساختمان‌هایی از خشت و آجر، بزرگ‌ترین بنای خشتی جهان بود که متاسفانه پس از زلزله شدید در سال ۱۳۸۲، بخش‌های زیادی از آن ویران شد.

معماری پیشرفته در باقی‌مانده‌های ارگ بم نیز کاملا مشاهده می‌شود. پس از نابودی ارگ بم، زنگ خطر سازمان یونسکو برای محافظت از این بنای رو به تخریب کامل به صدا در آمد؛ اما در سال‌های پس از آن، عملیات بازسازی و محافظت از بنای ارگ قدیم انجام شد و ارگ جدید بم را ساختند. پس از انجام بازسازی‌های گسترده، سازمان یونسکو نام ارگ تاریخی بم را از فهرست آثار در معرض نابودی کامل، خارج کرد.

از برجسته‌ترین خصوصیت‌های معماری در ارگ بم می‌توان به سیستم آبیاری زیرزمینی ارگ باستانی بم اشاره کرد. سیستم گسترده شبکه زیرزمینی قنات در گذشته در منطقه گرم و خشک کرمان، امکان کشت محصولاتی مانند خرما را مهیا می‌کرد. امروزه ارگ تاریخی بم از مهم‌ترین منابع تاریخی و فرهنگی در جهان به شمار می‌رود.

پاسارگاد

• استان فارس
• سال ثبت ۲۰۰۴ میلادی

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم}

منطقه پاسارگاد فارس محدوده‌ای تاریخی با بناهای باستانی قابل‌توجه است که تنها از مقبره کوروش در آن یاد می‌شود. منطقه تاریخی و فرهنگی پاسارگاد ششمین میراث ثبت شده ایران در یونسکو در ۱۷ تیرماه سال ۱۳۸۳  است که به دوره هخامنشیان تعلق دارد. آرامگاه کوروش در پاسارگاد در عین سادگی، معماری قابل توجهی دارد و به سبک نیایشگاه‌های باستانی ساخته شده است.

_{منبع عکس: سایت پاسارگاد}

از دیگر جاهای دیدنی منطقه تاریخی پاسارگاد می‌توان به آبراهه‌های باغ شاهی، سنگ‌نگاره انسان بالدار، کوشک‌ها، کاخ دروازه، کاخ اختصاصی، کاخ بارعام، باغ شاهی، برج سنگی، تل تخت و کاروانسرای مظفری اشاره کرد. این مجموعه با ارزش در استان فارس از پرطرفدارترین نقاط گردشگری ایران به‌خصوص برای گردشگران خارجی است.

گنبد سلطانیه

• استان زنجان
• سال ثبت ۲۰۰۵

_{منبع عکس: khabaronline.ir}

گنبد سلطانیه در زنجان آرامگاهی تاریخی است که به سلطان محمد خدابنده یا الجایتو، هشتمین پادشاه ایلخانیان تعلق دارد. این آرامگاه از برجسته‌ترین آثار معماری ایرانی با نشانه‌های اسلامی به شمار می‌رود و گنبد آجری بنای آن سومین گنبد بزرگ جهان است. رتبه‌های اول و دوم به کلیسای سانتا ماریا دل فیوره و مسجد ایاصوفیه تعلق دارند.

از زیباترین مشخصه‌های گنبد سلطانیه می‌توان به کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ بنا اشاره کرد. هشت مناره و هشت ایوان گنبد سلطانیه رادر بر گرفته‌اند. تزیینات داخلی بنا و سبک معماری گنبد سلطانیه در دوره ایلخانیان، نمونه‌ای منحصربه‌فرد بوده است. این بنای تاریخی در سال ۱۳۸۴ در فهرست میراث یونسکو به ثبت رسید..

سنگ نبشته بیستون

• استان کرمانشاه
• سال ثبت ۲۰۰۶

_{منبع عکس: دلتابان}

مجموعه بیستون کرمانشاه از باستانی‌ترین مناطق جهان محسوب می‌شود. این منطقه به‌دلیل قرار داشتن در محدوده مناسب جغرافیایی از زمان‌های بسیار دور، محل شکل‌گیری تمدن و یک‌جانشینی اقوام مختلف بوده است.

بیستون در مسیر گذرگاه تجاری بازرگانان قرار داشت و همین مسئله رونق اقتصادی منطقه بیستون را نیز بالا برده بود. آثار و بناهای متعددی در منطقه بیستون از دوران باستان باقی مانده‌اند.

برجسته‌ترین اثر بیستون سنگ نبشته آن است که نام آن در سال ۱۳۸۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. سنگ نبشته بیستون از کتیبه و نقش برجسته ای تشکیل می‌شود که اطلاعات مناسبی را از دوران باستان به باستان‌شناسان ارائه داده است.

_{منبع عکس: jazebeha.com}

سنگ نبشته بیستون در کوه بیستون و بر فراز دشتی وسیع قرار دارد. در اطراف کوه بیستون اشیای گرانبهایی از دوره‌های مختلف تاریخی به‌خصوص عصر پارینه‌سنگی به دست آورده‌اند که این آثار قدمت منطقه بیستون را مشخص می‌کنند. در حال حاضر منطقه بیستون هم‌چنان از بهترین نقاط کاوشگری باستان شناسان به حساب می‌آید و در طول سال محققان زیادی از بیستون بازدید می‌کنند. از دیگر آثار تاریخی در منطقه بیستون می‌توان به کاروانسرای عباسی، نیایشگاه بیستون، نقش برجسته مهرداد، فرهاد تراش، تندیس هرکول، کاخ باستانی ساسانی و کتیبه شیخ علیخان اشاره کرد.  منطقه بیستون به‌دلیل قرار گرفتن در موقعیت خاص جغرافیایی‌اش، جاذبه‌های طبیعی متعددی نیز دازد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان سراب بیستون و غارهای باستانی متعلق به دوران پارینه‌سنگی در کوه بیستون را نام برد.

مجموعه کلیساهای ارامنه آذربایجان

• استان‌های آذربایجان شرقی و غربی
• سال ثبت ۲۰۰۸

_{منبع عکس: gashtool.com}

کلیساهای ارامنه در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی از قدیمی‌ترین اماکن مذهبی سرزمین ایران به شما می‌روند. قدمت قدیمی‌ترین کلیسای این مجموعه به حدود قرن هفتم میلادی می‌رسد و ساخت آن‌ها تا قرن چهاردهم میلادی نیز ادامه داشته است. این کلیساها شامل قره کلیسا، کلیسای استفانوس مقدس و کلیسای زور زور می‌شوند.

کلیساهای ارامنه آذربایجان ایران، در تاریخ هشتم ژوئیه سال ۲۰۰۸ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدند و هم‌چنان از مهم‌ترین اماکن جهان برای ارامنه به شمار می‌روند. کلیسای استفانوس مقدس در ۱۷ کیلومتری غرب شهر جلفا و سه کیلومتری جنوب رودخانه ارس، شهرت بیشتری به نسبت دو کلیسای دیگر دارد.

_{منابع عکس‌ها: خبرگزاری مهر٬ نمناک و خبرگزاری فارس}

از برجسته‌ترین خصوصیت کلیساهای آذربایجان معماری بنای آن‌ها است. کلیسای زور زور را با نام کلیسای مریم مقدس ماکو نیز می‌شناسند. در طول سال گردشگران زیادی از کلیساهای آذربایجان بازدید می‌کنند.

سازه‌های آبی شوشتر

• استان خوزستان
• سال ثبت ۲۰۰۹

_{منبع عکس: dornatrip.net}

از برجسته‌ترین دلایل ثبت سازه های آبی شوشتر در فهرست میراث جهانی یونسکو، پیشرفته بودن سیستم طراحی این سازه‌ها در زمان باستان بوده است. در زمان‌های هخامنشیان و ساسانیان از سازه‌های آبی شوشتر در خوزستان برای بهره‌برداری هرچه بیشتر از آب‌های زیرزمینی و منابع آب استفاده می‌شده است.

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر}

نبوغ طراحی و خلاقیت معماری در ساخت این سازه‌ها، امروزه باعث حیرت جهانیان می‌شود. کانال‌ها، آسیاب‌ها، پل‌ها، سدها و تونل‌های گسترده، با سیستم هیدرولیکی، برای هدایت مناسب آب و جلوگیری از هدر رفت آن، نمونه‌های بی‌نظیر از شاهکاری معماری به شمار می‌روند. دانش مهندسی در این منطقه در گذشته و طراحی منحصربه‌فرد سازه‌های آبی شوشتر، سبب ثبت ‌نام آن‌ها در فهرست میراث تاریخی و فرهنگی یونسکو در جهان در سال ۲۰۰۹ میلادی شد.

بازارتاریخی تبریز

• استان آذربایجان شرقی
• سال ثبت ۲۰۱۰

_{منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان}

بازار تاریخی تبریز از گذشته‌های دور در مسیر تجارت جهانی در جاده ابریشم قرار داشته است و امروزه نیز مهم‌ترین مرکز بازرگانی در شهر تبریز است. در این بازار سر پوشیده بیش از ۵۵۰۰ باب مغازه قرار گرفته‌اند و بناهایی تاریخی مانند مسجد و مدرسه نیز وجود دارند. مشاغل صنعتی و کهن ایران مانند تولید صنایع دستی و فرش‌بافی از مهم‌ترین مشاغل رایج در بازار سنتی تبریز هستند.

_{منبع عکس‌ها: jakav_3 و باشگاه خبرنگاران جوان و زومجی}

بازار تاریخی تبریز به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان و کهن‌ترین بازار خاور میانه، در سال ۲۰۱۰ در فهرست میراث تاریخی جهانی یونسکو به ثبت رسید. با قدم زدن در بازار تاریخی تبریز، زیباترین معماری اصیل ایرانی را مشاهده خواهید کرد.

بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی

• استان اردبیل
• سال ثبت ۲۰۱۰

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر}

بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در استان اردبیل از کهن‌ترین آرامگاه‌های عرفای صوفی در ایران است. قدمت این اثر تاریخی مانند بسیاری دیگر از آرامگاه‌های اسلامی در ایران، به دوره صفویه باز می‌گردد. بقعه شیخ صفی الدین به‌دلیل قدمت تاریخی‌اش و میراث متعدد هنری به جا مانده در آن از هنرمندان برجسته ایران باستان، در سال ۲۰۱۰ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی در گذشته محل قرار گرفتن خانه و خانقاه این عارف برجسته نیز بوده است و پیکر شیخ صفی را پس از مرگش بنا به خواسته خود او در این ساختمان دفن کرده‌اند. در بقعه شیخ صفی الدین آرامگاه‌های شاه عباس صفوی و شاهزادگان صفوی و نوادگانشان نیز قرار دارند.

در طراحی معاری داخلی این آرامگاه از نشانه‌های تصوف بهره گرفته‌اند و در ساخت بخش‌های مختلف ورودی مرقد، نمادهایی از فرقه صوفیه به چشم می‌خورد. انواع مختلف شاخه‌های هنری از کاشی‌کاری و معرق گرفته تا تذهیب و گچبری و نقره‌کاری داخلی در این بنای تاریخی به چشم می‌خورند.

باغ ایرانی

• استان‌های فارس، مازندران، اصفهان، کرمان، یزد، خراسان
• سال ثبت ۲۰۱۱

_{منبع عکس: خبرگزاری ایمنا}

باغ‌های ایرانی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو درمجموع ۹ باغ هستند که از زیباترین جاذبه‌های تاریخی با طبیعت بسیار زیبا در استان‌های مختلف ایران به شمار می‌روند. هرکدام از این باغ‌ها به‌تنهایی ویژگی‌های برجسته گردشگری را در خود جای داده‌اند.

در میان باغ‌های ایرانی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو، نام قدیمی‌ترین باغ‌های باستانی از دوره هخامنشیان تا باغ‌های ساخته شده در دوره قاجار به چشم می‌خورند. معماری باغ‌های ایرانی، طبیعت چشمگیر، سیستم آبیاری منحصربه‌فرد و شکوه و ‌زیبایی محوطه باغ‌ها، از اصلی‌ترین دلایل ثبت باغ‌های ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو، بوده اند. هرکدام از ین باغ‌ها به‌تنهایی در زمان شکوه خود مقر پادشاهان ایران زمین بوده‌اند و حاکمان مختلف، از زیبایی این کاخ‌ها برای نشان دادن عظمت فرمانروایی خود در جهان، استفاده می‌کردند.

اسامی باغ‌های ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو به شرح زیر است:

• باغ پاسارگاد مرودشت باقی مانده از دوره هخامنشیان
• باغ ارم شیراز باقی مانده  از قرن‌های ۱۰ و ۱۱ هجری (از مالک و سازنده باغ ارم، اطلاعاتی در دست نیست)
• باغ شاهزاده ماهان کرمان، باقی مانده از دوره قاجار
• باغ چهلستون اصفهان مربوط به دوره صفویه
• باغ فین کاشان باقی ماده از دوره صفویه
• باغ عباس آباد به‌شهر از دوره صفویه
• باغ دولت آباد یزد، باقی مانده از دوره افشاریه
• باغ اکبریه بیرجند، مربوط به دوره زندیه
• باغ پهلوان پور مهریز، باقی مانده از دوره قاجار

مسجد جامع اصفهان

• استان اصفهان
• سال ثبت ۲۰۱۲

_{منبع عکس: tehransuite.com}

مسجد جامع اصفهان یا همان مسجد امام اصفهان در ضلع جنوبی میدان نقش جهان اصفهان، برجسته‌ترین مسجد تاریخی شهر اصفهان است. مسجد امام میدان نقش جهان را در گذشته با نام مسجد شاه می‌شناختند و ساخت بنای آن مربوط به دوره صفویه بوده و به دستور شاه عباس صفوی صورت گرفته است. مسجد جامع اصفهان به‌دلیل معماری برجسته و حائز اهمیتی که دارد در سال ۲۰۱۲ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

_{منبع عکس: خبرگزاری میزان}

تزیینات داخلی مسجد جامع اصفهان در دوران شاه سلیمان انجام شده است. در گوشه و کنار مسجد جامع اصفهان و سردر ورودی بنا، آثاری برجسته از هنرمندان مشهور ایرانی به چشم می‌خورند. هنر دست اساتیدی مانند علی اکبر اصفهانی، معمار برجسته ایرانی و علیرضا عباسی، خوشنویس معروف ایرانی، در میان اثار هنری موجود در مسجد امام دیده می‌شوند.

از نکات حائز اهمیت در معماری بنای مسجد جامع اصفهان می‌توان به‌شکل مناره‌های مسجد، کاشی‌کاری‌های هنرمندانه نمای بیرونی و بازتاب صدا از نقطه‌ای درست زیر گنبد مسجد، اشاره کرد.

برج گنبد قابوس

• استان گلستان
• سال ثبت ۲۰۱۲

_{منبع عکس: golestanchto.ir}

برج گنبد قابوس بنایی با قدمت بیش از ۱۰۰۰ سال و بلندترین برج آجری جهان است. برج گنبد قابوس در فاصله سه کیلومتری شهر تاریخی جرجان قرار گرفته است. این برج در سی و ششمین اجلاس جهانی یونسکو در سال ۲۰۱۲ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

معماری برجسته برج گنبد قابوس سبب شهرت فراوان این بنای تاریخی شده است. این برج روی تپه‌ای به ارتفاع ۱۵ متر قرار دارد و نام آن را از روی نام پادشاه جرجان در زمان حکومت آل زیار، «شمس المعالی قابوس بن اسکندر بن وشمگیر» گذاشته‌اند. پادشاه جرجان این بنا را برای نشان دادن جلال و شکوه حکومت خود بنا کرد و با وجود اینکه روایت‌هایی از ساخت این بنا برای قرار گرفتن مقبره قابوس در آن وجود دارد، اما تاکنون کالبدی در برج قابوس پیدا نکرده‌اند.

معماری برجسته برج گنبد قابوس نمونه‌ای از اولین بناهای یادبود در ایران به شمار می‌رود و طراحی بی‌نظیر آن، پیشرفت علوم مهندسی و ریاضی را در زمان‌ حکومت‌های اسلامی در ایران آشکار می‌کند. ارتفاع ۷۲ متری برج گنبد قابوس در طول سالیان دراز، پابرجا مانده است و هیچ سازه آجری در طول تاریخ نتوانسته با این بنا رقابت کند. نام اصلی این بنا برج گنبد کاووس است که به مروز زمان به نام گنبد قابوس تغییر کرده است.

_{منبع عکس: jazebeha.com}

داخل برج گنبد قابوس کتیبه‌ای به خط کوفی به چشم می‌خورد. معماری این برج کاملا ایرانی و از آجر و ملات ساروج است. در ظاهر بنای گنبد قابوس نیز کتیبه‌هایی به خط میخی بنا را تزئین کرده‌اند. کتیبه‌ها نیز با قاب آجری تزئین شده‌اند و جلوه‌ای زیبا به‌ظاهر بنا بخشیده‌اند. بنای برج گنبد قابوس را در جهان با عنوان شاهکار مهندسی ایران باستان می‌شناسند.

کاخ گلستان

• استان تهران
• سال ثبت ۲۰۱۳

_{منبع عکس: funzi.co}

کاخ گلستان تهران از معروف‌ترین جاهای دیدنی تهران به شمار می‌رود. کاخ گلستان تنها اثر فرهنگی و تاریخی پایتخت ایران در فهرست آثار تاریخی ایرانی ثبت شده در یونسکو است. قدمت عمارت کاخ گلستان به دوران قاجاریه و بیش از ۴۰۰ سال پیش باز می‌گردد، گرچه بنا و محوطه اولیه کاخ گلستان در زمان صفویان پایه گذاری شده است، اما شکل امروزی بنا را در زمان زندیه و به دستور کریمخان ساخته‌اند و معماری داخلی بنای کاخ گلستان و گسترش و تزیینات بنا به دستور آغا محمد خان قاجار انجام شده است. معماری کاخ گلستان تهران نشانه‌های فراوانی از دوره قاجار دارد.

بنای تاریخی کاخ گلستان امروزه با موزه‌ها و بخش‌های مختلف تاریخی نمادی از فرهنگ و تمدن تاریخ چند قرن اخیر ایران بوده است و در سال ۲۰۱۳ با دارا بودن دو شرط از معیارهای سازمان یونسکو در فهرست میراث یونسکو به ثبت رسید. بازدید از بخش‌های مختلف کاخ موزه گلستان با ظرایف برجسته معماری آن، برای علاقه‌مندان فضاهای تاریخی  بسیار دلچسب خواهد بود.

شهر سوخته

• استان سیستان و بلوچستان
• سال ثبت ۲۰۱۴

شهر سوخته سیستان و بلوچستان از کهن‌ترین شهرهای جهان است و میان باستان شناسان دنیا محبوبیت فراوان دارد. شهر باستانی سوخته با قدمتی بیش از ۶۰۰۰ سال هفدهمین اثر تاریخی و فرهنگی ثبت شده ایران در میراث جهانی یونسکو است.

بررسی‌ها فراوان باستان شناسان جهان، نشانه‌هایی از وجود شهری متمدن و پیشرفته در محل شهر سوخته در زمان‌ها بسیار دور ارائه می‌کنند. این منطقه باستانی در جنوب شهر زابل، در گذشته در مسیر شاه‌راه ارتباطی فلات ایران قرار داشته و به همین دلیل تجارت و بازرگانی آن، رونق فراوان داشته است.

_{چشم مصنوعی کشف شده در اسکلت در گورستان شهر سوخته}

عجیب‌ترین یافته‌های شهر سوخته بر پیشرفت علوم مختلف از جمله علم پزشکی دلالت دارند. در میان آثار به دست‌آمده از بقایای استخوان‌های مردم ساکن در شهر سوخته، آثاری از جراحی مغز و چشم مصنوعی به چشم می‌خورند. امروزه امکان بازدید از این تپه باستانی و موزه نزدیک آن برای علاقه‌مندان به تمدن در سراسر جهان میسر است.

روستای میمند شهر بابک

• استان کرمان
• سال ثبت ۲۰۱۵

_{عکاس: عادل باخدا}

روستای صخره‌ای میمند از دیگر آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث یونسکو است که از نخستین سکونتگا‌ه‌های جهان به شمار می‌رود. برای ساکنان دوران باستان در این روستا، عناصر طبیعی جهان مانند خورشید و کوه مقدس بوده‌اند و با شکافتن سنگ‌ها و صخره‌های کوه، در آن زندگی می‌کردند.

با گذشت سالیان دراز هم‌چنان رد حفاری در دل خانه‌های سنگی روستای میمند به چشم می‌خورد. گرچه از تاریخچه دقیق روستای سنگی میمند اطلاعات کاملی در دسترس نیست، اما زندگی اقوام باستانی آریایی در این منطقه در سالیان دور، برای باستان شناسان مشخص شده است. دو احتمال برای ساکنان نخست روستای میمند وجود دارد.

اول اینکه نژاد اقوام ساکن در این منطقه به دوران مادها باز می‌گردد و در نظریه دوم وجود خانه‌های سنگی را به‌دلیل سکونت اقوام مهرپرست در گذشته در این روستا می‌دانند. در اطراف روستای میمند نقاط باستانی دیگر مانند گورستان تاریخی نیز وجود دارد. روستای میمند شهر بابک و منظر فرهنگی آن در تاریخ ۱۳ تیرماه سال ۱۳۹۴ در سی و نهمین اجلاس میراث فرهنگی یونسکو در فهرست آثار فرهنگی یونسکو به ثبت رسید.

شهر باستانی شوش

• استان خوزستان
• سال ثبت ۲۰۱۵

قلعه باستانی شوش

شهر باستانی شوش از قدیمی‌ترین پایتخت‌های ایران زمان در عهد باستان بوده است. این منطقه باستانی در استان خوزستان به‌دلیل در بر گرفتن بناهای تاریخی و گستردگی محوطه باستانی‌اش در سال ۱۳۹۴ در فهرست میراث تاریخی یونسکو ثبت شد.

گستردگی محوطه باستانی شهر شوش به ۸۰۰ هکتار می‌رسد و کاوش‌های باستان شناسی در این منطقه، ۱۵ لایه تاریخی مختلف مربوط به ۱۵ شهر باستانی در دوره‌های عیلامیان، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان را آشکار کرده است. نزدیک‌ترین لایه‌های تاریخی کشف شده در شهر باستانی شوش مربوط به دوران اسلامی است.

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم}

از آثار تاریخی و بناهای باستانی شهر شوش می‌توان کاخ آپادانا، روستای هخامنشی، مسجد جامع شوش، تپه‌های آکروپول و قلعه فرانسوی‌ها را نام برد. شهر باستانی شوش از پر طرفدارترین نقاط گردشگری ایران برای مسافران داخلی و خارجی است.

قنات ایرانی

• استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، کرمان، مرکزی، اصفهان
• سال ثبت ۲۰۱۶

_{منبع عکس: bartarinha.ir}

۱۱ قنات ایرانی در سال ۲۰۱۶ در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند. این قنات‌ها به‌دلیل دارا بودن دو شرط از  معیارهای جهانی یونسکو، به‌عنوان بیستمین اثر ایران در این فهرست ثبت شدند. این اجلاس در شهر استانبول ترکیه برگزار شد. فناوری پیشرفته قنات‌های ایرانی با قدمت بیش از ۲۵۰۰ سال در ایران باستان، توجه جهانیان را بر انگیخته است. هرکدام از این قنات‌ها ویژگی‌های منحصر به فردی دارند که دلیل قرار گرفتن آن‌ها در این فهرست است.

قنات‌های ایرانی به‌لحاظ قدمت، نوع معماری، عمق، طول و مشخصات منحصربه‌فرد هستند. «قنات قصبه گناباد» عمیق‌ترین قنات ایران است که عمق مادر چاه آن به ۳۵۰ متر می‌رسد. «قنات زارچ» در استان یزد، با ۱۰۰ کیلومتر طول، طولانی‌ترین قنات ایران به حساب می‌آید. «قنات اکبر آباد فسا» در استان فارس پر آب‌ترین قنات کشور به شمار می‌رود و قنات‌های تهران و ری، پیش از قنات فسا پر آب‌ترین قنات‌ها بودند.

جالب توجه‌ترین قنات ایران، «قنات مون اردستان» است که دو طبقه دارد و از عمر آن بیش از  ۸۰۰ سال می‌گذرد. از دیگر قنات‌های ثبت شده در این فهرست می‌توان به قنات‌های حسن آباد مهریز، ابراهیم آباد اراک، بلده فردوس، دو قنات در میمه و قنات وزروان در اصفهان، جوپار و قاسم آباد در استان کرمان اشاره کرد.

در میان استان‌های مختلف ایران که دارای قنات‌های متعدد هستند، استان‌های خراسان و کرمان از پر قنات‌ترین استان‌ها هستند. در حال حاضر نام قنات‌های برجسته دیگری در شهرهای مختلف ایران به چشم می‌خورند که قابلیت اضافه شدن به لیست قنات‌های ثبت شده از ایران در یونسکو را دارند. در سال‌های آتی روند بررسی نام این قنات‌ها در فهرست یونسکو انجام خواهد شد.

شهر تاریخی یزد

• استان یزد
• سال ثبت ۲۰۱۷

_{منبع عکس: ایرنا}

شهر یزد با دارا بودن بناهای مذهبی متعدد از جمله آرامگاه‌ها، زیارتگاه‌های زرتشتی، خانه‌های تاریخی، آب انبارها، باغ‌های قدیمی و بازارچه‌های سنتی، از باستانی‌ترین شهرهای جهان به حساب می‌آید. شهر یزد القابی نظیر نخستین شهر خشت خام، دومین شهر تاریخی جهان، شهر بادگیرها و دارالعلم را نیز دریافت کرده است. در گوشه و کنار شهر یزد بافت کهن و باستانی این شهر هنوز پا بر جا است و مردم شهر یزد از با فرهنگ‌ترین و اصیل‌ترین مردمان ایران زمین به حساب می‌آیند.

نام باغ‌های دولت آباد یزد و پهلوان پور مهیز و قنات‌های زارچ و حسن آباد مشیر، در استان یزد، در فهرست میراث یونسکو دیده می‌شوند؛ اما با ثبت بافت تاریخی شهر باستانی یزد در فهرست میراث یونسکو، برای اولین بار نام شهری از ایران در این فهرست قرار گرفت. شهر تاریخی یزد با بیش از ۷۰۰ هکتار منطقه باستانی، در تاریخ ۱۸ تیر ماه سال ۱۳۹۶، در چهل و یکمین اجلاس جهانی یونسکو در کشور لهستان، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. آثار تاریخی شهر یزد به دوره‌های مختلف تاریخی مربوط می‌شوند و به‌دلیل تعداد بالای بناها و آثار باستانی در شهر یزد، این شهر شهرتی فراگیر در جهان به دست آورده است.

مجموعه باستانی ساسانی

• استان فارس
• سال ثبت ۲۰۱۸

مجموعه باستانی ساسانی در فارس آخرین اثر تاریخی از مجموعه آثار ایرانی ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو است. محوطه تاریخی فارس هشت سایت باستانی را شامل می‌شود که در سه منطقه استان فارس در فیروز آباد، بیشاپور و سروستان قرار دارند. این مناطق در جنوب غربی استان فارس قرار گرفته‌اند و بناهای تاریخی برجسته را در خود جای داده‌اند.

منبع عکس: ایرنا

اولین بار در سال ۱۳۹۵ پرونده ثبت مجموعه باستانی ساسانی در فهرست یونسکو توسط ایران باز شد و در نهایت در چهل و دومین اجلاس جهانی یونسکو در کشور بحرین، محوطه باستانی فارس به‌همراه سه اثر از کشورهای ژاپن، هند و کره جنوبی ثبت جهانی شدند. مجموعه باستانی فارس با آثار معماری قابل توجهش که شامل دو شهر تاریخی، هشت نقش برجسته، یک قلعه و دو کاخ می‌شود، بیست و سومین نام در فهرست آثار ایرانی یونسکو را به خود اختصاص داده است. در ابتدا قرار بر این بود که آثار و بناهای منطقه باستانی ساسانی در فارس به‌صورت مجزا در فهرست میراث یونسکو ثبت شوند؛ اما در نهایت به‌دلیل محدودیت تعداد آثار ثبت شده هر کشور در سال در این فهرست، مجموعه باستانی فارس به‌صورت کلی ثبت جهانی شد.

_{منبع عکس: iktv.irl}

منطقه فارس بیشترین آثار باستانی به جا مانده از دوره ساسانیان را در خود دارد. بیش از ۳۰۰۰ اثر از زمان پادشاهی ساسانی در محدوده فارس باقی مانده‌اند. از میان آثار تاریخی و فرهنگی به جا مانده در این منطقه می‌توان اطلاعات قابل اعتنایی درباره هنر و معماری ایران باستان به دست آورد و به همین جهت نیز آثار منطقه ساسانی فارس برای جهانیان حائز اهمیت هستند.

هشت اثر تاریخی مجموعه باستانی ساسانی در فارس به شرح زیر هستند:

• قلعه دختر در ۶ کیلومتری جاده فیروزاباد به شیراز
• سنگ‌نگاره پادشاهی اردشیر بابکان در فیروز آباد فارس
• سنگ‌نگاره پیروزی اردشیر بابکان بر اردوان در فیروزآباد استان فارس
• شهر گور در سه کیلومتری شهر فیروزآباد
• کاخ اردشیر بابکان در شهر تاریخی بیشاپور در نزدیکی کازرون
• شهر بیشاپور در بخش مرکزی کازرون
• غار شاپور در ۶ کیلومتری شهر تاریخی بیشابور و ۲۵ کیلومتری شهر کازرون
• کاخ ساسانی سروستان در ۹ کیلومتری جنوب شهر سروستان

منبع عکس کاور: سایت مرجع یونسکو