_{منبع عکس: خبرگزاری مهر (عکاس: میلاد رفعت)}

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم}

مردم کندوان در فضاها و خانه‌هایی زندگی می‌کنند که در اصطلاح محلی به آن‌ها قیه (صخره)، کران گفته می‌شود. اصطلاح کران از کلمه کراندن به معنی زخم زدن و بیرون ریختن و کندن هر شیء آمده است البته شاید به معنی بی‌کران هم باشد. آن‌ها درون صخره‌های مخروطی شكل، بر اساس نیاز و تا آن جا كه نوع سنگ‌ها امكان كندن را می‌داده است، می‌کندند و به‌صورت فضاهای زندگی در می‌آوردند. کران‌ها به‌صورت چندتایی، جفتی، تكی، مخروطی شكل و دوک مانند و از جنس لاهار و ایگنمبریت هستند، بلندی این كران‌ها حتی بیش از ۶۰ متر نیز می‌رسد.

اولین کران‌های حفر شده که در آن‌ها سکونت یافته‌اند، در قسمت مرکزی روستا و در اطراف مسجد جامع قدیمی واقع بوده‌اند و با افزایش جمعیت و نیاز به فضاهای سکونت بعدی ابتدا صخره‌های غربی و در ادامه صخره‌های شرقی حفر شده‌اند. در ضمن اولین شرط ازدواج برای جوانان، داشتن خانه‌ای حفر شده بوده است كه هنگام ازدواج توسط فامیل‌های پسر كنده می‌شد.

شکل‌گیری افقی خانه‌ها به‌دلیل نبود صخره‌های طبیعی است. از سوی دیگر برای جلوگیری از شکستن صخره‌ها ضخامت دیوارها باید قطور باشد که باعث شود، نتوان خانه‌ها را بیش از اندازه گسترش داد. طوری که اگر تعداد طبقات زیاد باشند، از مقاومت بنای صخره‌ای کاسته می‌شود. شکل‌گیری بناها به این صورت همگی تحت تأثیر عوامل جغرافیایی است.

تعداد طبقات و فرم فضاهای داخلی كران‌ها بستگی به حجم و شكل آن‌ها دارد و عموما دو طبقه هستند، ولی كران‌ها سه و چهار طبقه نیز وجود دارد که طبقه همکف طویله، طبقه اول مسکونی، طبقه دوم اتاق مهمان، طبقه سه در صورت وجود، انبار است. ارتباط كران‌های طبقات بالایی از طریق پله‌های زیبایی از بدنه خود كران امكان‌پذیر است و از داخل هیچ نوع ارتباطی وجود ندارد. تنها ارتباط داخلی در یکی از كران‌ها مشاهده می‌شود كه پلكان داخلی، آستانه طبقه همكف را به زیرزمین (انبار) متصل می‌كند. ابعاد كران‌ها نیز به‌علت رعایت مسئله ایمنی و ایستایی آن‌ها نسبتا كوچک است و در مواردی كه نیاز به فضاهای بزرگ‌تری همانند مسجد و آغل بوده، در وسط كران‌ها، ستون‌های قطوری از خود سنگ تراشیده‌اند تا موجب ایستایی سقف‌ها شود.

به‌طور کلی کران‌ها شامل فضای اصلی، یوک یری، مطبخ، صندوق خانه یا گزنه، ورودی، آستانه، پنجره و آبریزگاه است.

فضای اصلی

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم}

فضای اصلی کران‌ها به‌عنوان نشیمن، اتاق پذیرایی و خواب مورد استفاده قرار می‌گیرد. در برخی از كران‌ها محل خواب به‌صورت سكویی سنگی و با ارتفاع نسبتا كم و مفروش به گلیم و جاجیم در قسمتی از اطاق اصلی تعبیه شده و افراد خانواده روی آن می‌خوابند. هنگام ورود به اكثر اطاق‌های اصلی در قسمت راست آن‌ها محلی مخصوص قرارگیری ظروف آب، شیر و لبنیات وجود دارد كه جهت هدایت آب‌های زاید آن سوراخی به بیرون از كران كنده شده است. در دیوارهای جانبی طاقچه‌ها و رف‌هایی كنده شده كه وسایلی نظیر چراغ و كتاب و آیینه در آن‌ها گذاشته می‌شود جهت نصب چراغ در برخی از كران‌ها گیره‌هایی از وسط سقف تعبیه شده است.

كف اطاق‌های اصلی توسط پالاس و گلیم و فرش‌های دست‌باف محلی مفروش شده است در اكثر اتاق‌های اصلی، تنور نان پزی وجود دارد كه پیش از این علاوه بر طبخ، در زمستان‌ها نیز خاصیت گرمادهی داشته است؛ ولی اكنون به‌علت استفاده ساكنان از نفت در گرمایش اطاق‌های اصلی تنورهای درونی از كار افتاده و جهت طبخ از تنورهای داخل مطبخ یا از تنورهای خارج از كران‌ها استفاده می‌شود و در نتیجه عدم ایجاد دود ناشی از تنور در داخل دیواره كران‌ها را سفیدكاری كرده‌اند. پیش از این، سفید كاری با خاک سفیدی كه در محل موجود بوده، انجام می‌گرفته است؛ ولی در حال حاضر با گچی كه از اسكو آورده می‌شود، انجام می‌گیرد.

تنورها به‌صورت حفره‌هایی گرد هستند كه در كف سنگی كران‌ها حفر شده و اكثرا جهت تهویه دود ناشی از طبخ به حفره‌های قیفی شكل طبیعی منتهی می‌شوند. تقریبا همه خانه‌ها را با تیشه دستی كنده‌اند؛ ولی چنان ظرافت و دقتی در ساختن دیوارها، طاقچه‌ها، جای درها و پنجره‌ها به كار برده‌اند كه آدم گمان نمی‌كند، روزی همه این فضاها پر بوده و آن‌ها را با تكه تكه كندن سنگ به وجود آورده‌اند. البته نوع سنگ‌ها خیلی سفت و ترد نیست آن‌قدر هم سخت و مقاوم است كه دیوارهای باریک تراشیده شده یا سقف خانه‌ها، تحمل بار چند طبقه روی هم و سنگینی خود كوه را به یاد بیاورد.

یوک یری

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر (عکاس: میلاد رفعت)}

محل نسبتا بزرگ و مسطحی در دیواره اطاق اصلی است كه جهت گذاشتن لحاف، تشک، جاجیم و لباس مورد استفاده قرار می‌گیرد و به‌وسیله پرده از فضای اصلی جدا می‌شود.

آستانا

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر (عکاس: میلاد رفعت)}

قسمت ورودی هر كران در اصطلاح محلی آستانا نامیده می‌شود و دو نوع هستند. در برخی كران‌های بزرگ كه محدودیت فضایی وجود ندارد، ورودی جداگانه وجود دارد و شست‌وشوی ظروف و لباس و حتی خود اهالی خانه نیز در این قسمت انجام می‌گیرد؛ ولی در كران‌های كوچک‌تر جهت جلوگیری از ورود آب به محل نشیمن محل آستانا توسط دیواره كوتاه سنگی از بخش اصلی نشیمن جدا شده و كار شست‌وشو در قسمتی از خود محل نشیمن انجام می‌گیرد. محل شست‌وشو به‌صورت حوضچه سیمانی است كه به آب لوله‌كشی روستا متصل است و سوراخی به بیرون جهت دفع آب‌های زائد دارد.

مطبخ

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم (عکاس: Tahere Rokhbakhsh)}

آشپزخانه معمولا خارج از اتاق اصلی و در مجاورت آن قرار دارد. گاهی نیز در داخل كران اصلی، با استفاده از تنور آشپزی انجام می‌گیرد.

صندوق خانه (گزنه)

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر (عکاس: میلاد رفعت)}

گزنه به انبارهای كوچک درون كران گفته می‌شود كه مایحتاج هفتگی خانوار از قبیل حبوبات گندم، جو و آرد در آن‌ها نگهداری می‌شود.

درب‌های ورودی

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم (عکاس: Tahere Rokhbakhsh)}

ساکنان روستای کندوان در خانه‌ها را به‌دلیل حفظ امنیت گونه‌ای قرار داده‌اند که امکان ورود حیوانات وحشی و نیز دشمنان احتمالی به داخل خانه‌ها وجود ندارد و درب‌ها و پنجره‌ها را کمی داخلی‌تر نصب می‌کنند. با توجه به‌سختی و محدودیت حفر آن‌ها را به ارتفاع ۱٫۶ تا ۱٫۵ متر و عرض۱٫۳ تا ۱ متر حفر کردند و اكثرا از نوع چوب هستند که در سال‌های اخیر تعداد بسیار كمی از آن‌ها تبدیل به آهنی شده‌اند.

پنجره‌ها

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر (عکاس: میلاد رفعت)}

با توجه به افزایش قطر و ضخامت قسمت‌های پایین كران‌ها، نورگیرها در طبقات بالای كران‌ها قرار گرفته‌اند و هر فضایی دارای حداقل سطح نورگیری است. جنس پنجره‌ها اكثرا چوبی بوده و اغلب به شكل چهارخانه و با قطعات كوچک است. جهت جلوگیری از ورود برف و باران به درون فضاها، پنجره‌ها در داخل فضای دیوارها تعبیه شده‌اند.

آبریزگاه‌ها

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم (عکاس: Tahere Rokhbakhsh)}

در كندوان به‌علت آهكی بودن نوع خاک و مشكلات دفع فاضلاب و همچنین به‌علت نیاز و مصرف فضولات انسانی، كندن چاه فاضلاب مرسوم نیست؛ از این‌رو، آبریزگاه‌ها اكثرا در كنار معابر و در خارج از كران‌های مسكونی قرار گرفته و به‌صورت اطاقكی دست ساز و دو طبقه است كه طبقه پایین به‌صورت انبار فضولات است و با توجه به شیب زمین چند محل نشیمن و انباره داشتند. برخی آبریزگاه‌ها دارای دو چاه هستند كه در صورت پر شدن یكی، تا خشک شدن و استفاده از فضولات آن، از چاه دیگری استفاده می‌کنند.

این فضولات را با خاكستری كه از تنورها به دست می‌آید، مخلوط و خشک کرده و جهت تقویت خاک مزارع و باغات و رشد محصولات به‌صورت كود از آن‌ها استفاده می‌کنند. پیش از این، هر چند خانوار از یك آبریزگاه مشترک استفاده می‌کرد؛ ولی در حال حاضر به‌دلیل مسائل بهداشتی هركس مجبور به تعبیه آبریزگاه خصوصی در حریم كران خود شده است؛ ولی به‌ندرت در محل‌هایی كه محدودیت فضایی وجود دارد، آبریزگاهی مورد استفاده مشترک دو خانوار قرار می‌گیرد.

کوچه‌های روستای کندوان

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم (عکاس: Tahere Rokhbakhsh)}

بررسی مسیرهای پیاده در روستای كندوان كوچه‌های دهكده در حقیقت همان شیارهای ناشی از جریان تخریبی آب‌های جاری است. روی بعضی از این شیارها پله‌هایی از چوب ساخته‌اند تا رفت‌وآمد در آن ساده شود. پله‌های سنگی در فضاهای بیرون اغلب با ارتفاع بسیار بلند ساخته شده و روستاییان بدون احساس ناراحتی از آن بالا و پایین می‌روند. راه‌های ارتباطی بین مخروط‌ها بسیار باریک است؛ ولی با این همه آنان در عبور و مرور از آن‌ها احساس ناراحتی نمی‌كنند.

گسل‌ها كه مجموع بافت كندوان را به چند رشته تقسیم می‌كنند و در عین حال كه از نظر سیمای ده لبه و حد تلقی می‌شوند، نقش هدایت فاضلاب و آب باران و برف را نیز به طرف رودخانه به عهده دارند و اغلب برف‌هایی كه به پهنه كوه، بالای مجموعه مخروط‌ها می‌نشیند، از این گسل‌ها جاری می‌شوند و به رودخانه می‌ریزند.

شگفتی‌های معماری روستای کندوان

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر (عکاس: میلاد رفعت)}

• جالب بدانید جدار كران‌ها سخت بوده و به‌عنوان عایق عمل می‌کنند. به همین دلیل در تابستان خنک و در زمستان گرم هستند و تبادل حرارتی نیز در این كران‌ها محسوس نیست. این ویژگی به‌دلیل این است که در طی زمان، دیواره‌های سست كران‌ها در اثر بارش فراوان و بادهای تند منطقه‌ای فرسایش یافته و از بین رفته‌اند و تنها قسمت‌های سخت سنگین توف آن‌ها باقی مانده است.
• با توجه به اقلیم منطقه کندوان، سنگ‌های کندوان از مقاومت بالایی برخوردار بوده از هر نوع گزندی مصون هستند.
• دیواره كران‌ها به‌دلیل حفره‌های طبیعی موجود در این مخروط‌ها گویای این نكته است كه ضمن به وجود آمدن این مجموعه، هوا یا گازهای موجود در داخل خمیره مخروط‌ها، آزاد شده و حفره‌هایی به‌صورت سوراخ‌های بزرگی به وجود آمده‌اند یا اینكه احتمال دارد كه مواد سبک‌تری در داخل آنان وجود داشته كه به‌تدریج در اثر عوارض و عوامل طبیعی از بین رفته‌اند و جای آنان به‌صورت حفره‌های بزرگی خالی باقی مانده است كه در ایجاد روشنایی طبیعی و تهویه كران مؤثرند.
• جهت قرارگیری كران‌ها اكثرا رو به جنوب است و نحوه قرارگیری كران‌ها در كنار یكدیگر موجب شكسته شدن باد می‌شود. مردمان کندوان نیز با آگاهی در و پنجره‌ها را در داخل فضای دیوار حفر کردند تا مانع ورود برف و باران به داخل كران‌ها شوند. این امر در ایجاد عمق و سایه نیز كمک کننده است.
• چون کران‌ها در قسمت شمالی روستا واقع شده‌اند، سطوح مخروط‌ها به‌طور كامل از نور آفتاب جنوب برخوردار است. باد معمولا از جهت طول دره، یعنی از جهت شرق و غرب می‌وزد. این عوامل در كل جهت نور طبیعی و جهت تهویه واحدهای مسكونی این روستا را نشان می‌دهد.

_{منبع عکس: خبرگزاری ایرنا}

روستای کندوان در ارتفاع ۲,۲۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد و روستایی ییلاقی، كوهستانی و سردسیر با آب و هوایی مطبوع در تابستان است. در فصل‌های پاییز و زمستان روستای کندوان آب و هوای سردی دارد؛ به‌گونه‌ای که مردمان آن ۱۸۰ روز از سال را در شرایط یخبندان می‌گذرانند.

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر (عکاس: میلاد رفعت)}

حرفه اهالی کندوان تحت تأثیر آب‌وهوا و اقلیم این منطقه است. به‌علت ارتفاع بالا و وجود برف در تمام مدت سال و ذوب تدریجی برف‌ها، مراتع طبیعی در اطراف روستا وجود دارد و به همین سبب دامداری جزو فعالیت‌های اصلی به شمار می‌رود. کشاورزی دیمی نیز در دامنه‌ها و زمین‌های ناهموار منطقه در مسیر چشمه‌سارهای آبدار کوهستانی انجام می‌شود. باغداری نیز از دیگر شغل‌های مردمان این روستا است.

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر (عکاس: میلاد رفعت)}

عسل کوهستان یکی از مهم‌ترین محصولات کندوان است. لبنیات، آب‌معدنی، گردو، گیاهان دارویی، دوشاب یا شیره انگور، عسل و بادام از خوراکی‌هایی است که می‌توانید با خود از این روستا سوغات ببرید. همچنین گلیم، جاجیم و روسری‌های کلاقه‌ای نیز صنایع‌دستی تولید شده این مردمان است.

خشکبار نیز یکی دیگر از سوغات خطه آذربایجان است که به برکت آب و هوای مناسب در اکثر مناطق استان محصولات خشکبار با کیفیت عالی عرضه می‌شود. در صورتی که در فصل تابستان به کندوان سفر کردید، از میوه‌های خوش‌مزه این فصل و این روستا مانند زردآلو، آلبالو غافل نشوید.

گاهی نیز در ایام نوروز نمایشگاه صنایع‌دستی در ورودی روستا برگزار می‌شود و هنرهای سنتی و سوغات کندوان در معرض نمایش و فروش قرار می‌گیرد. انواع هنرهای چوبی از جمله منبت، معرق و کنده‌کاری، سفال، چاپ باتیک به‌عنوان هنر منحصربه‌فرد منطقه اسکو، بافته‌های داری مانند قالی و گلیم و ورنی، شیشه‌گری سنتی، سنگ‌های قیمتی و نیمه‌ قیمتی، غذاهای محلی و خشکبار، همراه با عسل بسیار مرغوب کندوان و سوغاتی‌های استان در این نمایشگاه وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها خرید کنید.

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم}

معماری صخره‌ای روستای کندوان را مهم‌ترین دلیل جذب گردشگران است. معماری حیرت‌انگیز و اعجاب‌آور که هر بیننده‌ای را برای لحظاتی هم که شده میخ‌کوب می‌کنند و لب به ستایش عظمت و شکوه آن خواهد گشود.

غیر از معماری زیبای کندوان طبیعت سرسبز و تماشایی با مناظر دلکش آن نیز بسیار دیدنی است. آب و هوای مطبوع کوهستانی، وجود رودخانه پرآب، مناطق ییلاقی اطراف روستا، باغات سرسبز منطقه از دیگر جذابیت‌های این روستای ییلاقی است.

چشمه آب‌معدنی کندوان خاصیت درمانی دارد و از دیگر بهانه‌های مسافران برای سفر به این روستا محسوب می‌شود. آب این چشمه جزو آب‌های کربنات کلیسم سرد با دمای ۱۰ درجه است و کمترین میزان آهک را دارد و برای بیماران کلیوی بسیار مفید است.

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر (عکاس: میلاد رفعت)}

امروزه هرچند زندگی در کران‌های کندوان همچنان ادامه دارد، در طول زمان با افزایش جمعیت در روستای کندوان خانه‌هایی با ساختار متفاوت از کران‌ها با به کارگیری سنگ لاشه و ملات گلی ساخته شد. در طی ده‌های اخیر توسعه جدید روستا با ساختار و مصالح جدید سنگ، آجر، سیمان و تیرآهن در قسمت جنوب محور اصلی و نزدیک به ورودی روستا صورت گرفته است.

این ساخت‌سازها که بر سیما و منظر بافت روستای کندوان تأثیر گذاشته است. به دلایلی از جمله فضای داخلی مرطوب و نامناسب کران‌ها، عدم توانمندی روستاییان در تجهیز بهینه فضای داخلی کران‌ها، فشار بسیار کم آب لوله‌کشی در داخل کران‌ها، دوری از ورودی اصلی روستا و مناسبات اقتصادی، عدم دسترسی مناسب به رودخانه و نیز چشمه روستا است. بیشتر بخش‌های افزوده شده خانه‌ها در این منطقه بعد از انقلاب اسلامی صورت گرفته است.

در حال حاضر عواملی معماری کندوان را تهدید می‌کند. نفوذ آب، فشار، تغییرات دما و عوامل این‌چنینی موجب شکست کران‌ها شده است. افزایش بی‌شمار گردشگران بدون داشتن برنامه و فراهم آمدن زیرساخت‌های لازم و هماهنگ با بافت کندوان موجب آسیب رساندن به این روستای صخره‌ای و تاریخی ارزشمند شده است. این مسائل روند ثبت جهانی این روستا در فهرست میراث جهانی یونسکو با مشکل مواجه کرده است.

_{منبع عکس: خبرگزاری میزان (عکاس: علی اسداللهی ستوه)}

مسیر روستای کندوان

_{منبع عکس: خبرگزاری ایرنا}

برای رسیدن به روستای کندوان باید راهی استان آذربایجان غربی شوید و مسیر شهر اسکو را در پیش بگیرید. بعد از گذر از اسکو و شهر اسفنجان به یک دوراهی در هفت کیلومتری جاده می‌رسید. راه سمت چپ شما را به روستای کندوان می‌رساند.

چنانچه بدون وسیله شخصی راهی این سفر شدید، در شهر اسکو پرش‌وجو کنید و سراغ ماشین‌های که به‌سمت روستای کندوان می‌روند را بگیرید.

_{منبع عکس: خبرگزاری میزان (عکاس: علی اسداللهی ستوه)}

روستای کندوان در پاییز و زمستان بهار آب‌وهوای سردی دارد و میزان بارندگی در این منطقه زیاد است، بنابراین در این فصل‌ها ممکن است با بارش شدید برف و یخبندان مواجه شوید. در ابتدای بهار نیز هوای کندوان بسیار خنکی دارد. بهترین زمان سفر به این روستا اواخر بهار و تابستان است.

 _{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم}

در روستای کندوان اقامتگاه‌های متعددی وجود دارد که می‌توانید زندگی در کران‌ها و خانه‌های کله قندی را برای یک شب هم شده تجربه کنید. اهالی روستا نیز خانه‌های خود را به مسافران و گردشگران اجاره می‌دهند.

برخی از اقامتگاه‌های روستای کندوان از این قراراند:

• هتل بین‌المللی صخره‌ای لاله کندوان: سومین هتل صخره‌ای در دنیا و نخستین هتل صخره‌ای زنده در دنیا
• اقامتگاه بوم گردی هما: جنب مدرسه قدیمی
• اقامتگاه بوم گردی مولایی: مقابل حمام قدیمی کندوان
• اقامتگاه بوم گردی داریوش: مقابل چشمه آب معدنی
• اقامتگاه بوم گردی سیروس رنجبر: محله گیله جان
• اقامتگاه بوم گردی تورال (احمد رییسی)، اقامتگاه بوم گردی اصلانی و …

روستاگردی در کندوان با دیدن سایر جاذبه‌های دیدنی این منطقه کامل کنید. یکی از نزدیک‌ترین مکان‌های تماشایی به کندوان روستای حیله ور است که در همسایگی و دو کیلومتری آن قرار دارد. روستایی زیرزمینی و اسرارآمیز که چیزی از اعجاز و شگفتی کندوان کم ندارد.